75 гадоў вызвалення Беларусі
Паклонімся вялікім тым гадам
75-годдзе вызвалення Беларусі ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў і Перамогі савецкага народа ў Вялікай Айчыннай вайне - асаблівыя даты. Храналогія збавення ад карычневай чумы нашых гарадоў і вёсак - гэта старонкі бяспрыкладнага мужнасці, самаахвярнасці і адданасці Радзіме савецкіх салдат. Колькі подзвігаў здзейснена, колькі крыві праліта на шматпакутнай беларускай зямлі!
Касцюкоўшчыне ў гады выпрабаванняў
У далёкім 1941 годзе мірнае жыццё жыхароў нашага горада і раёна было перапынена войнамі. Да жніўня 1941 года. Касцюкоўшчыне знаходзілася ў прыфрантавой зоне. Наступ нямецка-фашысцкіх войскаў на гэтым напрамку стрымлівала 13-ая армія.
Гераічна змагаліся з ворагам у складзе 6-й стралковай дывізіі воіны Ленінградскага камуністычнага батальёна пад кіраўніцтвам Д. Я. Пранішнікава. Байцы батальёна вялі жорсткія баі з фашыстамі на р. Лобжанка каля вёскі Волосковня.
Ціск войскаў праціўніка на заходняй і паўночна-ўсходняй ўскраінах Касцюковічаў мужна стрымлівала 50-я танкавая дывізія пад камандаваннем палкоўніка Б. С. Бахарава.
Баявую задачу воіны Чырвонай Арміі выканалі коштам уласнага жыцця: загінулі начальнік штаба 50-й танкавай дывізіі падпалкоўнік А. В. Чапурной, танкіст лейтэнант А. М. Ермакоў, малодшы палітрук запасу В. М. Горожанкин, старшы лейтэнант Ленінградскага камуністычнага батальёна Д. Я . Пранішнікаў і сотні байцоў-пехацінцаў.
14 жніўня фашысты авалодалі раённым цэнтрам Касцюковічы і ўсталявалі тут акупацыйны рэжым. Тэрыторыя раёна ставілася да зоны армейскага тылу групы армій «Цэнтр».
За час акупацыі з 14 жніўня 1941 г. па 27 верасня 1943 годзе быў амаль цалкам спалены горад, знішчаныя спіртзавод, вадзяны млын, Дом культуры, аптэка. Разбураныя чыгунка, станцыя Камунары, лінія сувязі, льнозавод, сэпаратарная пункт.
Па дадзеных акту «Аб масавым знішчэнні мірнага насельніцтва на тэрыторыі Касцюковіцкага раёна» за перыяд акупацыі »ад 12 снежня 1944 г., які былі закатаваныя, сагнаныя на катаргу ў Германію 770 чалавек.
Самым страшным з'явай акупацыйнага рэжыму была палітыка генацыду. 3 верасня 1942 г. Касцюковічах, у раёне станцыі Камунары, у агульнай магіле фашысты знішчылі 382 чалавека габрэйскай нацыянальнасці. У раёне пенькового завода 14-15 красавіка 1943 г. расстраляна і пахавана 14 габрэяў з мястэчка Студзянец. У гэтым жа месяцы 1943 г. у мястэчку Самотевичи было расстраляна 90 габрэяў. 12 сакавіка 1943 г. паліцыяй г. Касцюковічы расстраляна 120 чалавек беларускага і яўрэйскага насельніцтва ў раёне пенькового завода.
Нямецкімі захопнікамі ў лютым 1943 г. спалены цалкам вёскі Зацішша, Панькоўскі Буда, Баравая, Кавычицы. Жыхары гэтых вёсак былі спалены жывымі. Усяго ў раёне было спалена 17 вёсак.
З першых дзён акупацыі на тэрыторыі раёна разгортваецца партызанскі рух. Для арганізацыі падпольнага і партызанскага барацьбы былі пакінутыя сакратар райваенкамата Л. Г. Кузьмін, старшыня калгаса «Парыжская камуна» М. А. Нарчук, сакратар райкама партыі К. К. Манько і інш. Адну з першых патрыятычных груп у вёсках Канічы і Жабыки стварыў чырвонаармеец Т. Ф. Субоцін. У вёсцы Трусок падпольную групу ўзначалілі афіцэры-акружэнцы М. Скандилов і В. Платонаў. У красавіку 1942 г. гэтыя групы аб'ядналіся ў атрад «За Савецкую Беларусь».
За некалькі дзён да акупацыі, 12 Жніўня 1941 г., палітаддзела 13-й арміі з партыйнага і савецкага актыву стварылі 124-й асаблівы Касцюковіцкі атрад. Камандзір атрада - М. А. Нарчук. 28 жніўня 1942 г. асаблівы атрад аб'яднаўся з атрадам «Наперад», але да моманту вызвалення раёна ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў 124-ы атрад дзейнічаў самастойна.
Атрад партызан адпраўляецца на заданне. Злева направа Зотаў - лётчык, арт. лейтэнант, А. М. Ерёмин - камандзір
Дзейнічалі партызанскія фарміраванні на тэрыторыі Клімавіцкага, Касцюковіцкага, Мсціслаўскага, Хоцімскага, Прапойск (Слаўгарадскага), Суражскага, Гардзееўскага, Клетнянского, Чачэрскага, Кармянскага раёнаў.
Вызваленне Касцюковіцкага раёна пачаўся пасля разгрому арлоўскай групоўкі нямецка-фашысцкіх войскаў у час Курскай бітвы 1943 г. часці 3-й арміі. Камандуючы 3-й арміі - генерал-лейтэнант А. В. Гарбатаў (імя генерала носіць адна з вуліц г. Касцюковічы).
У канцы дня 27 верасня 1943 г. райцэнтр Касцюковічы быў цалкам ачышчаны ад праціўніка. У яго вызваленні прымалі ўдзел 120-я стралковая дывізія пад камандаваннем М. К. Масленнікава, 283-я стралковая дывізія 3-й арміі Бранскага фронту (камандзір - палкоўнік В. А. Канавалаў), а таксама партызаны 2-й Клетнянской брыгады.
Вялікая Айчынная вайна забрала жыцці многіх мірных жыхароў, партызан і воінаў Чырвонай Арміі, ураджэнцаў нашага раёна. Зараз пра падзеі таго часу нагадваюць новым пакаленням абеліскі на брацкіх магілах.
У памяць аб усіх земляках, якія загінулі ў гады Вялікай Айчыннай вайны, 9 Чэрвень 1995 года ў горадзе адкрыты мемарыяльны комплекс. Больш за 7 тысячаў імёнаў ўвекавечана на плітах мемарыяла.
Памяць пра Вялікую Айчынную вайну ў нашай краіне застаецца жывы, рухомы, хвалюючай. Адданасць ёй захоўваюць практычна ў кожнай беларускай хаце, у кожнай сям'і. Гэтая памяць глядзіць на нас з фатаграфій у сямейным альбоме, яна нагадвае пра сябе лёгкім перазвонам дзедавых франтавых узнагарод у руках ўнука, так і не высахлай слязьмі пакалення, якое мы называем дзецьмі вайны, - многія з іх перажылі жахі нацысцкіх лагераў. Наша памяць у нашых сэрцах. І сёння яна становіцца каранямі нацыі, якая ганарыцца сваімі продкамі - выстаяць і перамагчы.